प्रस्तावना
महाराष्ट्र हे भारतातील दुसरे सर्वात मोठे राज्य असून लोकसंख्या, भूगोल, उद्योग आणि संस्कृती या सर्व बाबतीत अग्रगण्य आहे. इतक्या मोठ्या राज्याचे प्रभावी प्रशासन करणे ही मोठी जबाबदारी आहे. यासाठी वेळोवेळी महाराष्ट्रातील नवीन जिल्हे करण्याची चर्चा होत असते. अलीकडेच सोशल मीडियावर “महाराष्ट्राला २१ नवीन जिल्हे मिळणार” अशी बातमी गाजली. अनेकांनी त्यावर विश्वास ठेवला, तर अनेकांनी ते फक्त अफवा म्हणून सोडून दिले. या पार्श्वभूमीवर प्रत्यक्षात काय घडत आहे आणि पुढे काय अपेक्षित आहे, हे समजून घेणे महत्त्वाचे आहे. https://dhyasmarathi.com/महाराष्ट्रातील-नवीन-जिल्हे
महाराष्ट्राचा ऐतिहासिक प्रवास : महाराष्ट्रातील नवीन जिल्हे यांची निर्मिती
-
1960 : महाराष्ट्र राज्याची स्थापना
राज्याची निर्मिती झाल्यावर महाराष्ट्रात एकूण 26 जिल्हे होते. -
1999 ते 2014 दरम्यान – प्रशासन अधिक कार्यक्षम व्हावे म्हणून काही जिल्ह्यांची विभागणी झाली आणि हळूहळू 36 जिल्ह्यांची संख्या गाठली.
-
2014 : पालघरचा जन्म
ठाणे जिल्ह्यापासून वेगळा करून पालघर हा महाराष्ट्रातील सर्वात नवीन जिल्हा निर्माण करण्यात आला.
आज महाराष्ट्रात 36 जिल्हे आणि 6 विभाग (कोकण, पुणे, नाशिक, औरंगाबाद, अमरावती, नागपूर) आहेत.
सोशल मीडियावर व्हायरल झालेले संदेश
जानेवारी 2025 च्या सुमारास सोशल मीडियावर जोरदार चर्चा होती की –
-
महाराष्ट्रात २१ नवीन जिल्ह्यांची घोषणा होणार आहे.
-
घोषणा २६ जानेवारी रोजी अधिकृत पातळीवर केली जाईल.
-
काही ठिकाणांची नावेही चर्चेत आली – पनवेल, शिर्डी, कराड, गडचांदूर, भुसावळ, अंबरनाथ वगैरे.
पण या दाव्याला अधिकृत पुष्टी कधीच मिळाली नाही. शासनाने अशी कोणतीही घोषणा केलेली नव्हती.
डांगट समिती आणि तिचे विघटन
जिल्हे व तालुके पुन्हा तयार करण्यासाठी महाराष्ट्र शासनाने काही वर्षांपूर्वी डांगट समिती स्थापन केली होती.
-
या समितीचे काम होते – कोणते भाग नवीन जिल्हे म्हणून विकसित करता येतील याचा सखोल अभ्यास करणे.
-
परंतु फेब्रुवारी 2025 मध्ये सरकारने ही समिती विघटित केली.
-
याचा अर्थ – सध्या नवीन जिल्ह्यांच्या निर्मितीचा प्रशासकीय विचार स्थगित करण्यात आला आहे.
प्रस्तावित 21 (किंवा 22) नवीन जिल्ह्यांची यादी:
-
Bhusawal (Jalgaon)
-
Udgir (Latur)
-
Ambejogai (Beed)
-
Malegaon (Nashik)
-
Kalwan (Nashik)
-
Kinwat (Nanded)
-
Mira-Bhayandar (Thane)
-
Kalyan (Thane)
-
Mandesh (Sangli/Satara/Solapur क्षेत्रातून)
-
Khamgaon (Buldhana)
-
Baramati (Pune)
-
Pusad (Yavatmal)
-
Jawhar (Palghar)
-
Achalpur (Amravati)
-
Sakoli (Bhandara)
-
Mandangad (Ratnagiri)
-
Mahad (Raigad)
-
Shirdi (Ahmednagar)
-
Sangamner (Ahmednagar)
-
Shrirampur (Ahmednagar)
-
Chimur (Chandrapur)
-
Aheri (Gadchiroli)
(सूचीमध्ये २२ जागांचे उल्लेख, जिचा २१ म्हणून उल्लेख विविध स्त्रोतांमध्ये आहे)
महाराष्ट्रातील नवीन जिल्हे निर्माण करण्याची गरज का भासते?
-
प्रशासनिक कार्यक्षमता – वाढती लोकसंख्या पाहता, नागरिकांना सेवा पुरवणे कठीण जाते.
-
प्रवासाचा त्रास कमी होणे – ग्रामीण भागातील लोकांना जिल्हा मुख्यालयापर्यंत पोहोचणे अवघड जाते.
-
स्थानिक विकासाचा वेग – छोट्या जिल्ह्यांमुळे स्थानिक गरजा, उद्योग आणि शिक्षणाला चालना मिळते.
-
राजकीय प्रतिनिधित्व – नवे जिल्हे म्हणजे नव्या पायाभूत सुविधा, रोजगार आणि योजनांची संधी.
पण, यात काही आव्हानेही आहेत
-
खर्चाचा बोजा – नवीन जिल्ह्यांसाठी जिल्हाधिकारी कार्यालय, पोलीस मुख्यालय, न्यायालये, शासकीय कार्यालये उभारावी लागतात.
-
नागरिकांमध्ये मतभेद – कोणता भाग जिल्हा म्हणून घोषित करायचा, यावर राजकीय दबाव आणि स्थानिक आंदोलनही होऊ शकते.
-
प्रशासकीय गुंतागुंत – विद्यमान जिल्ह्यांच्या मर्यादा बदलताना जमीन, महसूल, शासकीय फाईली या सर्वांची नव्याने आखणी करावी लागते.
भविष्यात काय अपेक्षित?
-
शासनाला नवीन जिल्ह्यांची निर्मिती हा एक दीर्घकालीन निर्णय मानावा लागेल.
-
लोकसंख्या वाढ, शहरीकरण आणि विकास या सर्व बाबींचा सखोल अभ्यास आवश्यक आहे.
-
तज्ज्ञ समित्या, लोकप्रतिनिधी आणि नागरिकांचा सहभाग घेऊनच हा निर्णय घ्यावा लागेल.
-
निकट भविष्यात तात्काळ 21 नवीन जिल्हे निर्माण होतील असे नाही; पण पुढील दशकात टप्प्याटप्प्याने काही भागांना जिल्हा दर्जा मिळण्याची शक्यता आहे.
निष्कर्ष
महाराष्ट्रातील जिल्ह्यांविषयीची चर्चा कायमच रंगतदार असते. सोशल मीडियावर येणाऱ्या “21 नवीन जिल्हे” अशा बातम्या अनेकदा अफवा ठरतात. प्रत्यक्षात 36 जिल्हे एवढेच अस्तित्वात आहेत आणि त्यात बदल करण्याबाबतचा प्रशासकीय निर्णय सध्या स्थगित आहे.
परंतु भविष्यात, प्रशासन अधिक सुकर व्हावे आणि स्थानिकांना सेवा वेळेवर मिळावी यासाठी महाराष्ट्रातील नवीन जिल्हे यांची गरज भासेलच. त्यामुळे हे प्रकरण केवळ अफवांपुरते न राहता वास्तवात उतरण्यासाठी वेळ, अभ्यास आणि नियोजन गरजेचे आहे.
