प्रस्तावना

गेल्या काही महिन्यांपासून महाराष्ट्रात मराठा समाजाच्या आरक्षणाचा प्रश्न तीव्र झाला आहे. आंदोलन, चर्चा आणि न्यायालयीन लढाईनंतर अखेर सरकारने हैद्राबाद गॅझेट Hyderabad gazetteचा आधार घेत मराठा समाजाला आरक्षण मंजूर करणारा जी.आर. (Government Resolution) काढला आहे.

पण अनेकांना प्रश्न पडतो – हे हैद्राबाद गॅझेट Hyderabad gazette नक्की काय आहे? त्याचा इतिहास काय आहे आणि सरकारने याचा आधार का घेतला? या लेखात आपण याच मुद्द्यावर सविस्तर माहिती पाहू. https://dhyasmarathi.com/hyderabad-gazette-maratha-reservation

हैद्राबाद गॅझेट म्हणजे काय | What is Hyderabad gazette?

हैद्राबाद गॅझेट Hyderabad gazette हे निजामशाहीच्या काळात प्रकाशित होणारे अधिकृत राजपत्र आहे.

• निजाम सरकारकडून कायदे, नियम, शासकीय निर्णय आणि जाहीरनामे या गॅझेटमध्ये प्रसिद्ध केले जात.

• हा दस्तऐवज ऐतिहासिक असून आजही त्याला कायदेशीर महत्त्व आहे.

• गॅझेटमध्ये नोंद झालेली माहिती ही पुरावा म्हणून न्यायालयात ग्राह्य धरली जाते.

मराठा समाज आणि हैद्राबाद गॅझेटचा संबंध

इतिहासात मराठा समाजाची सामाजिक व शैक्षणिक स्थिती कशी होती, याची नोंद अनेक शासकीय दस्तऐवजांमध्ये आहे. निजामशाहीच्या काळात हैद्राबाद गॅझेटमध्ये काही जातींविषयीचे उल्लेख करण्यात आले होते.

• गॅझेटमधील नोंदींमध्ये मराठा समाजाला शेतकरी व शोषित घटक म्हणून दाखवले गेले आहे.

• या ऐतिहासिक नोंदींच्या आधारे आजच्या काळात सरकारने मराठा समाजाच्या सामाजिक-शैक्षणिक मागासलेपणाचा पुरावा सादर केला.

• न्यायालयात आरक्षणाचा मुद्दा सिद्ध करण्यासाठी हे गॅझेट महत्त्वाचा पुरावा ठरले आहे.

हेदेखील नक्की पहा  – महाराष्ट्रातील नवीन जिल्हे : तथ्य, अफवा आणि वास्तव

अलीकडील जी.आर. काय सांगतो?

महाराष्ट्र शासनाने २०२५ मध्ये एक शासकीय निर्णय (GR) काढून मराठा समाजाला आरक्षण देण्याचा मार्ग मोकळा केला. त्यामध्ये म्हटले आहे की –

• मराठा समाजाला आरक्षण देताना हैद्राबाद गॅझेटमधील Hyderabad gazette ऐतिहासिक पुराव्यांचा विचार करण्यात आला आहे.

• गॅझेटनुसार मराठा समाज ऐतिहासिकदृष्ट्या मागास असल्याचे सिद्ध होते.

• त्यामुळे त्यांना शिक्षण आणि नोकरीत आरक्षण दिले जाणे न्याय्य आहे.

• हैद्राबाद गॅझेटमधील नोंदींवर आधारित कागदपत्रे सादर करून मराठा समाजातील लोकांना “कुनबी” प्रमाणपत्र मिळू शकते.

• या प्रमाणपत्राच्या आधारे त्यांना OBC आरक्षणाचा लाभ मिळणार आहे.

• शासनाने यासाठी स्वतंत्र चौकशी समित्या व नोंदणी प्रक्रिया सुरू करण्याचे निर्देश दिले आहेत.

हा निर्णय सध्या चर्चेचा विषय ठरला आहे आणि मराठा समाजात आनंद व दिलासा पसरला आहे.

हैद्राबाद गॅझेटचे महत्त्व का वाढले?

1. कायदेशीर पुरावा

न्यायालयात एखादी जात मागास असल्याचे सिद्ध करण्यासाठी ऐतिहासिक दस्तऐवज गरजेचे असतात. गॅझेट त्यासाठी अधिकृत पुरावा ठरतो.

2. शैक्षणिक व सामाजिक अभ्यास

हैद्राबाद गॅझेटमधील माहिती संशोधक आणि समाजशास्त्रज्ञ अभ्यासासाठी वापरतात.

3. राजकीय व सामाजिक निर्णय

सरकारने मराठा समाजाला आरक्षण देण्याचा निर्णय घेताना गॅझेटमधील ऐतिहासिक माहितीला आधार दिला.

4. सामाजिक न्याय

मराठा समाजाला दीर्घकाळापासून न्याय मिळावा अशी मागणी होती. हैद्राबाद गॅझेटमधील पुराव्यांवर आधारित निर्णयामुळे ही मागणी पूर्ण होत आहे.

5. कायदेशीर बळ

गॅझेट हे अधिकृत दस्तऐवज असल्यामुळे न्यायालयात या निर्णयाला कायदेशीर आधार मिळतो.

6. शैक्षणिक आणि रोजगार संधी

मराठा समाजातील विद्यार्थ्यांना शिक्षणात आरक्षण आणि युवकांना शासकीय नोकरभरतीत आरक्षणाचा लाभ होणार आहे.

हैद्राबाद गॅझेट संदर्भातील काही महत्त्वाची उदाहरणे

• २०१८ मध्ये मराठा आरक्षणाचा मुद्दा उचलला गेला, तेव्हाही गॅझेटमधील नोंदींचा संदर्भ दिला गेला होता.

• २०२३-२४ मध्ये न्यायालयीन लढाईदरम्यान राज्य सरकारने गॅझेटचे पुरावे सादर केले.

• लातूर, बीड, उस्मानाबाद या जिल्ह्यांतील अनेक ऐतिहासिक नोंदींमध्ये मराठा समाज “कुनबी” म्हणून नोंदलेला आहे.

• १९००-१९२० च्या दरम्यानच्या गॅझेट प्रतींमध्ये याचे स्पष्ट पुरावे आढळतात.

• याच आधारावर अनेक कुटुंबांना आधीपासूनच कुनबी प्रमाणपत्र मिळाले आहे.

मराठा समाजाला आरक्षण मंजूर झाल्याचा परिणाम

• शैक्षणिक क्षेत्रात: विद्यार्थ्यांना प्रवेशात सवलत मिळेल.

• नोकरीत: शासकीय भरतीत आरक्षणाचा फायदा होईल.

• सामाजिक न्याय: ऐतिहासिकदृष्ट्या दुर्लक्षित घटकांना न्याय मिळेल.

सामान्य गैरसमज

• गैरसमज १: हैद्राबाद गॅझेट फक्त इतिहासाचा भाग आहे.
  👉 प्रत्यक्षात हे आजही कायदेशीर दृष्ट्या महत्वाचे आहे.

• गैरसमज २: गॅझेट फक्त सरकारी अधिकार्‍यांसाठी उपयुक्त आहे.
  👉 चुकीचे. नागरिकांच्या हक्कांसाठी, समाजाच्या मागण्यांसाठी हे गॅझेट महत्वाचा आधार ठरते.

निष्कर्ष

मराठा समाजाच्या आरक्षणाच्या लढ्यात हैद्राबाद गॅझेट हा ऐतिहासिक आणि कायदेशीरदृष्ट्या महत्वाचा दस्तऐवज ठरला आहे. निजामकालीन काळात प्रसिद्ध झालेल्या या गॅझेटने आजच्या काळात समाजाला हक्क मिळवून देण्यात मोलाची भूमिका बजावली आहे.

👉 त्यामुळेच आज मराठा समाजाचा आरक्षणाचा प्रश्न सोडवताना सरकारने या गॅझेटचा आधार घेतला आणि अधिकृत जी.आर. काढून आरक्षण मंजूर केले.

FAQs – मराठा आरक्षण आणि हैद्राबाद गॅझेट

1. हैद्राबाद गॅझेटमध्ये मराठा समाजाची नोंद का महत्वाची आहे?
👉 कारण त्या गॅझेटमध्ये मराठा समाज “कुनबी” म्हणून दाखवलेला आहे आणि कुनबी समाजाला OBC आरक्षण आहे.

2. कुनबी प्रमाणपत्र मिळवण्यासाठी काय करावे लागेल?
👉 हैद्राबाद गॅझेटमधील नोंद सादर करून तहसीलदार किंवा संबंधित समितीकडे अर्ज करावा लागेल.

3. हा निर्णय कायमस्वरूपी आहे का?
👉 हा निर्णय कायदेशीर आधारावर घेतला आहे. मात्र न्यायालयीन आव्हान आल्यास पुढील दिशा बदलू शकते.

4. कुठे गॅझेट मिळू शकेल?
👉 हैद्राबाद स्टेट आर्काइव्ह, जिल्हा वाचनालये आणि अधिकृत सरकारी संकेतस्थळावर.